5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası hazırlanırken SSK, Bağ-Kur, T.C.Emekli Sandığı, Banka ve Ticaret Odası sandıkları tarafından verilen sağlık ve sosyal güvenlik haklarındaki farklılıklar kaldırılarak, tüm vatandaşlara eşit sağlık ve sosyal güvenlik hakkı tanınması amaçlanmıştı.
İlk hali ile 2,5 sene önce Mecliste kabul edilen bu kanun bir Veto, bir Anayasa Mahkemesi iptali, 3 defa düzeltme, 5 defa yürürlülük süresi uzatımı gördü ve yürürlüğe girmeden önce birçok maddesi birkaç defa değişti.
Değişti ama bence bazı maddeleri üzerindeki tartışma bitmeyecek. Özellikle Genel Sağlık Sigortasının bu şekli ile uygulanması çok zor. Aile içi gelir ve bildirge vermeyenler nasıl tespit edilecek? Bazı bölgelerimizde kaçak elektrik kullanımı engellenemez iken, aynı bölgelerde bu uygulama nasıl yapılacak? Vatandaş bu konuda nasıl bilgilendirilecek? Düşünce güzel ama alt yapısı olmayan bu uygulamanın sıkıntısını hep birlikte çekeceğiz.
Kanunun tamamının bir yazı ile anlatımı ve anlaşılması bir hayli zor. Bu kanun ile ilgili son 2–3 gündür 16 tebliğ, 7 yönetmelik ve 1 Bakanlar Kurulu kararının da yayınlanmış olması olayın ne kadar alt detayı olduğunu göstermeye yetiyor. Ancak yine de tüm konuları tek bir yazı ile kısa kısa toparlamaya çalışacağım.
4a, 4b ve 4c;
Kurumların birleşmesi ile birlikte eski SSK’lılar 4a’lı, Eski Bağ-Kurlular 4b’li, Eski Emekli Sandığına tabi olan Memurlar ise 4c’li diye anılacaklar.
Herkese Tek Sosyal Güvenlik Numarası;
Herkese tek sosyal güvenlik numarası verilecek bu da tabii ki T.C. Kimlik numarası olacak. Hedef Gelecekte her türlü sağlık karnesinin kaldırılması, ancak, bilgi işlem alt yapısı kuruluncaya kadar mevcut uygulamalara devam edilecek. Bu uygulama tam olarak işlemeye başladığında Kurum Sağlık karnesi, sigorta kartı, vizite kâğıdı gibi uygulamaların tamamına son verecek ve bütün işlemler kişilerin TC kimlik numarasına göre yapılacak.
Kim Nereden Sigortalı Olacak;
Eskiden olduğu gibi genel hükümler korunuyor, çalışanlar 4a’lı, İşverenler, Limited şirket ortakları ve Anonim Şirket yönetim kurulu üyeleri 4b’li, Memurlar ise 4c’li olacak. Buradaki önemli değişiklik Anonim şirketlerin kurucu ortakları 1 Ekimden sonra 4b’li olamayacaklar. Ancak eskiden 4b’li olmuş olan kurucu ortaklar istedikleri takdirde 1 Ekimden itibaren 6 ay içinde dilekçe vererek 4b’li olmaya devam edebilecekler. Talepte bulunmazlar ise 4b’lilikleri otomatik olarak bitecek.
Bir diğer önemli ve uygulanabilirliği olmayan değişiklikte evde ev işlerinde sürekli olarak çalışanların 4a kapsamında sigortalı olması durumu. Yani haftada 1 gün gelen temizlikçi için eve iş yeri bildirgesi verilecek, her ay APHB ve eksik gün bildirgesi verilecek.
Aynı anda 1 den fazla kurumdaki sigortalılıklar çakışırsa öncelik 4c de olacak. 4c yok ise 4a ve 4b den hangisi ilk önce başladı ise kesintiye uğrayana kadar o devam edecek. 4a-b-c ile 5.madde (Kısa Vadeli Sigorta Kolları) çakışırsa 4.madde uygulanacak.
Önceden özel sandıkları olan Avukatlar ve Noterler 1 Ekimden sonra 4b’li olacak. Bugüne kadar 5000 gün ile emekli olan bu grubun mensuplarından 1 Ekim sonrası ilk defa sigortaya girenler 9000 günde emekli olabilecekler.
İşverenler kendi işyerlerinde 4a’lı olamayacaklar. Önceden beri sigortası devam edenler sigortalıkları kesintiye uğramadığı sürece 4a’lı olmaya devam edebilecek.
İşverenler 1 den fazla şirkette ortak ise prim ödeme anlamında sadece 1 tanesi dikkate alınacak. Bu konuda yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararına göre de tehlike derecesi en yüksek olan iş yerinin iş kazaları meslek hastalıkları ile 4b’li olacaklar. Kanunun ilk şeklinde bu her şirket için ayrı ayrı sigorta primi kesilecek şeklindeydi ve çok tepki almıştı.
Sigortalıların Kuruma Bildirimi;
4a’lıların İşe girişlerinde 1 gün önce bildirim yapılması zorunluluğu devam ediyor. Ancak İnşaat, Balıkçılık ve Tarım işlerinde aynı gün işe giriş yapılabilecek.
4b’liler önceden işyeri açtıktan sonra 3 ay içersinde kendilerini kuruma bildiriyorlardı. Yeni kanun ile birlikte bu uygulamaya son verildi. Kendi mevzuatına göre kayıt ve tescili yapan ilgili kurum, kuruluş ve birlikler, vergi daireleri ve esnaf sicil memurlukları tarafından, AŞ’lerin yönetim kurulu üyeleri ile Limited şirketlere sonradan ortak olanlar ise Şirketlerce SGK ya 15 gün içinde bildirim yapılacak. Bildirimi yapmayanlara ise 5510 sayılı kanunun 102.maddesine göre İdari Para cezası uygulanacak.
4c’liler için önceden bildirim yapılmıyordu. Ancak 1 Ekimden sonra Kamu Kurumları İşyeri bildirgesi, İşe giriş bildirgesi ve APHB bildirimleri düzenlemek zorunda kalacaklar.
Sevindirici bir haber; İlk işe girişler İnternet üzerinden gönderilebilecek. Aylık Prim ve Hizmet Belgelerini internet üzerinden göndermek zorunda olanlar tekrar işe giriş bildirgelerini 1 Kasım 2008 tarihinden itibaren, ilk işe giriş bildirgelerini ise 1 Aralık 2008 tarihinden itibaren İnternetten E-Bildirge yolu ile göndermek zorunda.
Üzücü bir haber ise yeni bir bildirim daha çıktı. Sigortalı işten ayrılış bildirgesi 10 gün içinde e-bildirge ile kuruma verilecek. 3 ayrı kuruma her işe giriş ve çıkışta deli dumrul gibi verilen bildirimlerin azalması beklenirken bir sürpriz ile ilave bir bildirim daha çıktı. 4b’lilerin sigortalıklarının bitmesi gereken durumların da İşe girişlerini veren kurumlar ve kendileri tarafından yine 10 gün içinde çıkış bildirgelerinin kuruma verilmesi gerekiyor.
Çalışanlar 1 ay içersinde işe başladıklarını kuruma bildirmeleri gerekiyor, Ancak eskiden de olduğu gibi bildirimde bulunmazlar ise herhangi bir yaptırımı yok.
Bildirgeler;
Aylık Prim ve Hizmet Belgeleri (APHB) Ekim ayı bildirgesinden başlayarak izleyen ayın 23 ünde verilecek.
İlk işyeri bildirgeleri aynı gün verilmeye devam edecek. İlk işyerine ait sigortalıların bildirimleri ise önceden olduğu gibi 30 gün içinde verilebilecek. Ancak, orada tereddüt oluşturan ve sıkıntı yaratan işyeri bildirgesindeki işçi sayısına bağlı kalınması kuralı değiştirildi. 1 ay içersinde alınan bütün işçiler 30 gün içinde bildirilebilecek.
İşyeri il değiştirdiğinde ve devir olduğunda 10 gün içersinde işyeri bildirgesi verilecek.
İşyeri aynı il sınırları içersinde nakledilmişse 10 gün içinde sadece nakil dilekçesi verilmesi yeterli olacak.
İşverenin ölümünde 3 ay içersinde, Nevi değişikliğinde ve Adi ortaklıklarda yeni ortak alımında 10 gün içinde işyeri bildirgesi verilecek. Afet durumunda prim belgelerinin verilme süresi 3 ay kadar uzayacak.
İşletme adı değiştiğinde bildirge verilmesine gerek yok, dilekçe ve ticaret sicil gazetesi ile kuruma bilgi verilmesi yeterli olacak.
İnşaat ve İhale konusu işyerleri hariç olmak üzere 2 yıl sigortalı çalıştırmayan işyerleri kanun kapsamından çıkartılacak. APHB verilmeyeceği 15 gün içinde kuruma bildirilecek.
Yasal Süresi içinde verilen prim belgesi türünde hata yapılmışsa (örnek SGDP bildirgesi verileceğine normal bildirge verilmişse) verilen ek veya asıl APHB için ceza uygulanmayacak.
Eksik Gün Bildirgesi olan Ek-8'in adı Ek-10 oldu. Süresinde verilmeyen Ek-10' ceza uygulanmayacak. Ancak, daha sonra kurumun istemesi halinde verilen eksik gün bildirimlerinde geriye doğru düzenlenebilir belgeler kurum tarafından kabul edilmeyecek.
4a’lıların Prim Oranları;
Prim oranlarının toplamında çok büyük değişiklikler olmamıştır.
Malullük, yaşlılık ölüm sigorta primi oranı%20, bunun %9 u işçi %11 i işveren. GSS %5 işçi + %7,5 işveren = %12,5 dur.
Kısa vadeli sigorta kolları primi oranı %1 ile %6,5 arasında değişmektedir. Tamamı işveren tarafından ödenir. Bu eski kanuna göre %1,5 ile %7 arasında değişiyordu. Bütün işyerlerinin iş kazaları ve meslek hastalıkları primi otomatik olarak 0,5 puan azalacak.
Toplam Prim %20 + % 12,5 + (%1 - %6,5)= %33,5 ile %39 arasında değişecek.
Prime esas kazançların (PEK) üst sınır aşılması nedeniyle prime tabi tutulamaması halinde artan kısım 2 ayı geçmemek üzere gelecek aylarda prime tabi tutulacak.
Bireysel Emeklilik Sigortası şimdi değer kazandı. İşverenler tarafından Özel sağlık ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ücretlerden asgari ücretin %30 una kadar olan kısmı Sigorta primine tabi tutulmayacak.
4b’lilerin Prim Oranları;
4b’liler için basamak kavramı kalmadı. 4b’liler kesinti yapacakları ücretleri Prime Esas Kazancın (PEK) alt ve üst sınır arasından istedikleri gibi belirleyebilecek. Ancak, İşverenlerin prime esas kazançları yanlarında çalıştırdıkları en yüksek ücretli işçiden az olamayacak.
4b’lilerin sigorta primleri önceden ilgili basamak üzerinden %40’dı. Yeni durumda %32,5+(%1-%6,5) yani %33,5 ile %39 arasında olacak.
Rakamsal olarak olaya bakarsak, 12.basamak 750 YTL civarında olduğundan az ödemek isteyen kişi 12.basamakta kalarak 300 YTL civarında öderken, yeni uygulamada asgari ücret üzerinden 214,00 YTL civarında bir ödeme yapabilecek. Ancak bu kişinin PEK üst sınırından bildirdiği bir işçisi var ise 4.151,70 YTL üzerinden tehlike derecesi en düşük olsa bile ödeyeceği aylık prim 1.391,00 YTL olacak.
İşverenler her halükarda 1 Ekim 2008 tarihinden itibaren sigortalı olmaları gerekecek. 4b’li olmaları gerektiği halde daha önce kapsama alınmamış olanlar durumlarını ispat edici belgeler ile başvurduklarında 4 Ekim 2000 ile 1 Ekim 2008 tarihleri arası çalışmalarını 6 ay içersinde başvurup borçlanarak 6 ay içersinde ödeyip, sigorta gün sayılarına ekletebilecekler.
Aksi takdirde daha önce tespit edilmemiş olanlara bir nevi kısmi af gelmiş olacak.
Çalışan Emeklilerde Prim Oranları;
Hizmet akdi ile çalışan emekliler için işveren %30 SGDP primi ödemekteydi. Bu oran bundan sonra %30+(%1-%6,5) yani %31 ile %36,5 arasında olacak.
Bağ-Kurdan Emekli olup 4b’li konumundaki
emekliler 02.08.2003 tarihinden itibaren, Şirket ortakları konumundaki emekliler için ise 01.02.2004 tarihinden itibaren aylıklarından %10 SGDP primi kesiliyordu. %10 olarak uygulanan kesinti 2008 sonuna kadar %12, 2009 da %13, 2010 da %14 ve 2011 ve ilerleyen yıllarda %15 olarak uygulanmaya devam edecek.
SSK ve Emekli Sandığından emekli olup da 4b’li konumundaki emekliler için ise 12.basamağın %10 u kadar (yaklaşık 75 YTL) bir prim ödeniyordu. 1 Ekimden sonra bu uygulamaya da son veriliyor. Bu kişilerden de aynı Bağ-Kur Emeklilerinden olduğu gibi aylıklarından %12 den başlayıp %15 e kadar yükselecek oranda prim kesintisi yapılacak.
1 Ekim 2008 den sonra ilk defa Sigortalı olarak çalışmaya başlayanların emekli olduklarında çalışmaları ise ancak emekli maaşlarını kestirerek mümkün olabilecek.
Diğer Çalışanlarda Prim Oranları;
Zorunlu Staja tabi tutulan Meslek Lisesi ve Üniversite öğrencilerinin prim tutarı PEK in alt sınırının %1 i kadar olacak ve Milli Eğitim Bakanlığı veya İlgili Üniversite tarafından ödenecek. Üniversite stajyerleri ile ilgili bu uygulama ilk defa yürürlüğe girecek.
İş Kur kursiyerlerinin primleri PEK in alt sınırının %1 i kadar olacak ve İş kur tarafından ödenecek.
3308 sayılı kanuna göre çıraklar ve mesleki eğitim kanuna göre öğrencilerin prim tutarı PEK in alt sınırının %50 sinin %1 i kadar olacak ve Milli eğitim Bakanlığı veya eğitim gördükleri okullarca ödenecek. Önceden olduğu gibi bu ödenen primler sadece iş kazaları meslek hastalıkları primi olduğu için bu süreler emekliliklerine etki etmeyecek.
İsteğe Bağlı Sigortalıların Durumu;
İsteğe bağlı sigortalıların tamamı 1 Ekimden sonra 4b kapsamında olacaklar. İsteğe bağlı SSK diye bir şey kalmayacak.
Bu sebeple de Emeklilik ile ilgili sıkıntı yaşayabilecekler. Şöyle ki, şu an sigortalı olup da bu kanun yürürlüğe girdikten sonra emekli olacak olanlar, son 7 yıl içinde hangi kuruma en çok prim ödenmiş ise o kurumdan emekli olacaklar. Dolayısı ile emekliliklerine 3,5 yıldan çok kalmış olan isteğe bağlı SSK’lılar bu tarihten itibaren 4b’li olacakları için 4b şartlarına göre emekli olabilecekler. Bu da prim ödeme gün sayılarının artması anlamına geliyor.
İsteğe bağlı sigortalı olmak için 3 yıl prim ödenmiş olması şartı kaldırıldı. 18 yaşını doldurmuş olmak, sigortalı ve emekli olmamak yeterli olacak.
Bugüne kadar %25 olarak ödenen isteğe bağlı sigorta primi, 1 Ekimden sonra %20+%12 olmak üzere toplam %32 ye çıkıyor. En az ödenebilecek isteğe bağlı prim tutarı 159,68 YTL den 204,38 YTL ye çıkacak. Ancak %12 GSS ödenmesi sebebi ile İsteğe bağlılarda artık Sağlık hizmetlerinden yararlanabilecek.
İsteğe bağlı 4b’liler tarafından 12 ay içinde ödenmeyen primlere ilişkin süreler hizmet kaydından silinecek ve sonradan bu süreler tekrar borçlanılamayacak.
Askerlik Borçlanması;
Askerlik borçlanması önceki uygulamada asgari ücretin %20'si üzerinden hesaplanıyordu ve 6 ay içinde ödenebiliyordu. 1 Ekim 2008 tarihinden sonra yapılan başvurularda asgari ücretin %32'si oranında hesaplanacak ve 1 ay içersinde ödenecek.
Başka bir anlatım ile 18 ay askerlik yapmış olan bir kişi 26 Eylül 2008 tarihinde askerlik borçlanmasına başvurdu ise 26 Mart 2009'a kadar 2.299,32 YTL ödemesi yeterli idi. Ancak 3 Ekim 2008'de askerlik borçlanmasına başvuran kişinin 3 Kasım 2008'e kadar 3.678,84 YTL ödemesi gerekecek.
Doğum Borçlanması;
Sigortalıların Borçlanmaları ile ilgili önemli bir değişiklikte 4a’lı Kadın sigortalıların doğumdan sonraki süreleri ile ilgili. Doğum yaptıktan sonra 2 yıl çalışmayan kadın sigortalılar, bu iki yıllık çalışmadıkları süreleri daha sonra borçlanabilecekler. En fazla 2 doğuma kadar geçerli olacak olan bu borçlanma uygulamasında, çocuğun yaşamış olması şartı var.
Kanunda bu konu herkes tarafından çok daha geniş bir uygulama alanı olacak gibi algılanmıştı. Ancak 28 Eylül 2008 tarihinde yayınlanan Hizmet Borçlanma İşlemleri tebliğine göre kapsam daraltıldı. Bir bakıma kanunun verdiği hak tebliğ ile geri alındı. Kadın sigortalılar ilk işe giriş tarihlerinden önce yapmış oldukları doğumları borçlanamayacaklar. Sadece bir hizmet akdine istinaden çalıştıkları anda doğum yaptıktan sonra maksimum iki yıl kadar çalışmadılarsa bu süreleri borçlanabilecekler.
Cenaze Yardımı;
Önceden her kurumda farklı idi. Şimdi ise hepsinde aynı olup, emekli iken ölen veya 360 gün malullük yaşlılık ve ölüm sigortası ödeyip de ölen sigortalının hak sahiplerine SGK yönetim Kurulunca belirlenecek tarife üzerinden cenaze yardımı ödenecek.
Evlenme Yardımı;
Önceden her kurumda farklı idi. Şimdi ise hepsinde aynı olup, Evlenmeleri nedeni ile gelir ve aylıkları kesilmesi gereken kız çocuklarında aylık gelirinin 2 yıllık tutarı bir defa da ödenecek. Tekrar hak sahibi olması durumunda ise 2 yıl boyunca maaş bağlanmayacak.
Emzirme ödeneği;
Emzirme ödeneği verilmesi için 4a ve 4b’lilerde doğumdan önceki 1 yıl içinde 120 gün Kısa vadeli sigorta kolları primleri ödenmiş olması, 4b’liler için ilave olarak borcu bulunmaması gerekecek. Emzirme ödeneği 50 YTL den (asgari ücretin 1/3 ü) 203 YTL ye çıkarılıyor.
Aylık Bağlama Oranı;
Malullük yaşlılık ölüm sigortası ödenen her yıl için %2 oranında aylık bağlanacak. Bu oranın tamamı %90 ı geçemeyecek. Mevcut sigortalıların (30 Nisan 2008 den önce sigortaya girenlerin) hak kaybına uğramaması için 10 yıl tamamlanıncaya kadar %3 daha sonra %2 olacak. Önceden beri sigortalılığı devam edenlerin bir kısmı eski hesaplamaya göre bir kısmı yeni hesaplamaya göre yapılacak.
Önceden Yaşlılık aylığı uygulaması için, ilk 10 yıl %3,5 sonraki 15 yıl için %2, sonraki yıllar için %1,5 gibi bir hesaplama ile maaş bağlanırken, 30 Nisan 2008 tarihinden sonra ilk defa sigortalı olanlar için bu oran her çalışılan yıl için %2 olacak.
Yaşlılık (Emeklilik şartları);
4a’lılar için 08.09.1999 da geçiş hükümleri uygulanmıştı. Bu tarihten önce ilk defa sigortaya girenler için 5000 gün prim, kadın ise 20 erkek ise 25 yıl sigortalılık süresi gerekiyordu. 08.09.1999 tarihinden sonra 7000 gün prim, 25 yıl ve kadın ise 58 erkek ise 60 yaşı doldurmaları gerekiyordu.
30 Nisan 2008 tarihinden sonra sigortaya girenlerde ise prim ödeme gün sayısı her yıl 100 er gün artırılmak sureti 2027 yılında 9000 güne, yaş haddi ise 2036 yılından itibaren kademeli olarak artırılarak 2048 yılında 65 yaşa çıkacak. 4b’lilerin ise ilk defa sigortaya girdikleri tarihten itibaren 9000 gün prim ödemeleri gerekecek.
Sağlıktan Yararlanma Şartları;
Sağlık Hizmetlerinden yararlanabilmek için, SSK’lı olanlar kendisi için 90 gün, Bakmakla yükümlü oldukları kişiler için 120 gün, Bağ-kurlular ise ilk defa sigortalı oldularsa 8 ay, tekrar sigortalı olduklarında ise 4 ay prim ödedikten sonra ve hiç borçları yoksa sağlıktan yararlanabiliyorlardı. Bu sürelerin tamamı 30 güne düşürüldü.
İşe yeni başlayanlar için iyi olan bu uygulama işten ayrılanlar için ise iyi değil çünkü işten ayrılan işçi en fazla 10 gün daha sağlık hizmetinden yararlanabilecek. Son bir yıl içinde 90 gün primi varsa işten ayrıldıktan sonra 90 gün daha sağlıktan yararlanabilecek. Eskiden kendisi için işten ayrıldıktan sonra 9 ay, eş ve çocukları için işten ayrıldıktan sonra 8 ay sağlık hizmetlerinden yararlanabiliyordu.
Bağ-Kurlular borçları varsa sağlık hizmetlerinden yararlanamıyorlardı. 5510 sonrası ise 60 gün prim borcu olsa dahi yararlanabilecekler. Daha fazla borcu olanlar yine sağlık hizmetlerinden yararlanamayacaklar.
Katılım Payları;
Ayakta tedavilerde ve diş hekimi tedavilerinde 2 YTL katılım payı ödenecek. Ortez, protez, iyileştirme araç ve gereçlerindeki ve İlaçlarla ilgili katılım payı emeklilerde %10 sigortalılarda %20 olarak uygulanacak. Araç ve gereçlerde her bir katılım payı bedeli asgari ücretin %75 ini geçemeyecek.
Finansmanı sağlanacak sağlık hizmetleri, yol, gündelik ve refakatçi giderlerinden yararlanma usul ve esasları 29 Eylül 2008 tarihinde yayınlanan Sağlık Uygulama Tebliği ile çok detaylı bir şekilde açıklandı.
Malullük;
Önceki mevzuata göre bir kişinin malul sayılması için gerekli oran 2/3=%66 idi. 5510 a göre İş kazası veya meslek hastalığı sonucunda çalışma gücünün %60’ını kaybeden malul sayılacak.
Malullük sigortasından yararlanma şartları 5 yıldan beri sigortalı olmak ve 1800 gün prim ödemiş olmaktı. Bu kanunla 10 yıldan beri sigortalı olmak ve 1800 gün prim ödenmesi şartı aranacak. Başkasının bakımına muhtaç olarak malul olanlardan ise yıl şartı aranmayacak 1800 gün prim ödenmesi yeterli olacaktır.
Malul sigortalılar 9000 günden az sigortalı olmaları halinde emeklilik maaş hesaplamaları 9000 gün üzerinden yapılacak ve maaşı da ortalama ödediği primin %50 sinden az olamayacak. Başkasının bakımına muhtaç ise buna %10 daha ilave edilecek.
Geçici iş göremezlik;
Son 1 yıl içersinde 120 günden 90 güne düşürüldü. 90 gün prim ödenmiş olması koşulu ile 3.günden başlayarak ödenecek. Kurumun ödemediği 2 günlük rapor ücretlerini eskiden olduğu gibi yine işverenin ödeme zorunluluğu yok. Analık halinde yine son 1 yıl içersinde 90 gün prim ödenmişse doğumdan önce 8 doğumdan sonraki 8 haftalık ücret ödenecek.
Eski uygulamaya göre Bağ-Kur’lulara istirahat parası verilmemekteydi. 4b’lilere de borcu olmaması şartı ile geçici iş göremezlik ödeneği getirildi. Doğumdan önceki 1 yıl içinde 90 gün prim ödenmiş olması şartı ile doğumdaki süreler veya iş kazaları meslek hastalığı bakımından da hiç borcu olmaması kaydı ile geçici iş göremezlik ödeneği verilecek.
Geçici iş göremezlik tutarı son 1 yıldaki gelirine göre; yatarak tedavilerde günlük kazancın yarısı ayakta tedavilerde 3 de 2 si olacak.
İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hâllerinden birkaçı birleşirse geçici iş göremezlik ödeneklerinden en yükseği verilecek.
İstirahat raporları İşyeri hekimlerince en fazla 2 gün, ayaktan tedavilerde ve tek hekim raporu ile en fazla 1 defa 10 gün, 10 günden fazla raporlar ise Sağlık kurullarınca verilecek.
Sürekli İş göremezlik ödeneği;
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün %10 unu kaybetmiş olan kişiye verilecek. (%100 ünü kaybetmiş olması sürekli tam iş göremezlik durumunu, %10 ile %99,99 unu kaybetmesi sürekli kısmi iş göremezlik durumunu ifade eder)
Sürekli iş göremezlik ödeneği tam iş göremezlik durumunda %70 oranında bağlanacak. Sürekli kısmi iş göremezlik durumunda ise meslekte kazanma gücünü kaybetmesi oranın %70 ile çarpılması sonucu çıkan oranda sürekli iş göremezlik maaşı bağlanacak. Örneğin, %20 sürekli kısmi iş göremezlik durumu olan bir kişiye %70 x %20 =%14 gelir bağlanacak.
Ölüm Geliri Bağlanması;
Önceden her kurumda farklı idi. Şimdi, En az 1800 gün Malullük Yaşlılık ve Ölüm sigortası ödemiş veya 4a’lı olup da 5 yıldan beri sigortalı olup 900 gün prim ödemiş olanların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanacak.
1 Ekim 2008 tarihinden sonra yapılan hizmet borçlanmaları ise bu hesaplamada dikkate alınmayacak.
Ölen kişinin hak sahiplerine 1 kişi ise bağlanacak maaş %80 inden 2 kişi ise %90 dan az olamayacak. Anne ve babasını kasten öldürene ise aylık ödenmeyecek.
Aylıkların Birleşmesi;
Eşi vefat eden kişi eşinin ve kendisinin aylıklarını birlikte alabilecek. Ana ve babasından ayrı ayrı maaş alan çocuk veya çocuklarından ayrı ayrı maaş alan anne ve baba çok olanın tamamı az olanın yarısını alabilecek. Hem malul hem yaşlılık aylığı almaya hak kazanan yalnızca yüksek olanı alabilecek. Hem babasından hem eşinden aylık alanlar için ise hangisini almak isterse o bağlanacak.
Anlaşmalı Boşanmaya Ceza Geliyor;
Hem annesinden hem de babasından aylığa hak kazanan çocuğa aylıklardan yüksek olanın tamamı ve düşük olanında %50 si bağlanıyor. Bu sebeple birçok kişi eşlerinden hileli olarak boşanıyor. Boşandığı halde fiilen aynı evde yaşadığı tespit edilenlerin hem aylıkları kesilecek, hem ödenen tutarlar geri alınacak. Hem de Savcılıklar tarafından nitelikli dolandırıcılık suçundan dava açılarak hapis cezası istenecek.
İş Kazası ile ilgili bildirim süresi;
4a’lılar iş kazası geçirdiklerinde kazadan sonraki 3 iş günü içersinde kuruma bildirilecekler. İş kanunu açısından ise kaza 48 saat içinde ÇSGB’na bildirilmesine ilişkin uygulama devam ediyor. 4b’liler ise 1 ayı geçmemek şartı ile bildirim yapmasını engelleyici durum sona erdikten sonraki en geç 3 iş günü içersinde bildirimlerini yapacaklar.
Bankalarca Kuruma Bildirim;
Kurum ve Kuruluşlar ile Bankalar işlemlerini yaptıkları kişiler ile ilgili kimlik ve iş yeri adres bilgilerini alarak kuruma bildirimde bulunacaklar. Belirtilen yükümlülüğü yerine getirmeyen banka ve diğer kuruluşlara her bir işlem için asgari ücretin 10 da 1 i tutarında idari para cezası kesilecek.
Zamanaşımı;
İşverenler defter ve belgelerini SGK açısından 10 yıl saklamak zorundalar. Bu 2003 yılında 5 yıla düşürülmüştü. 2008 yılından itibaren kademeli olarak tekrar 10 yıla çıkıyor. Kamu idareleri ise bu aynı belgeleri 30 yıl saklamak zorundalar.
Zamanaşımında 10 yıl olan saklama süresi 2008 de 5 yıl, 2009 da 6, 2010 da 7, 2011 de 8, 2012 de 9, 2013 ve ilerleyen yıllarda 10 yıl olarak uygulanacak.
Genel Sağlık Sigortalısı ve Bakmakla yükümlü oldukları kişiler alacaklarını istemezler ise 2 yıl içinde, hakkı doğuran olay hakkında talepte bulunulmaz ise 5 yıl sonra zamanaşımına uğrayacak.
Kurum alacaklarında Rücu ve tazminat davalarında zaman aşımı süresi ise 10 yıldır.
İtibari Hizmet ve Fiili Hizmet Zammı ile ilgili değişikler;
2007 yılı mart ayında Anayasa mahkemesi kararı ile kapsam içine giren Kaynakçılar, boyacılar ve bazı tehlikeli işleri yapanlar kapsam dışına çıkarıldı. Fiili hizmet zammı uygulaması ise bazı iş kollarında uygulanmaya devam edilecek.
Basın ve gazetecilik kanuna göre çalışanlar, hava yolları uçuş personeli, lokomotif personeli, infaz koruma memurları, posta dağıtıcıları, TRT çalışanları, Devlet tiyatrosu sanatçıları, Cumhurbaşkanlığı senfoni orkestrası şef ve üyeleri için uygulanmakta olan fiili hizmet zammı kaldırıldı.
Yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli çalışanlara 180 gün fiili hizmet zammı verilecek. TSK, Emniyet, Mit Mensupları, dalgıçlar, radyoaktif işlerde çalışanlar, asit üretimi yapılan yerlerde, kurşun izabe fırınlarında çalışanlara yılda 90 gün fiili hizmet zammı verilecek. Kurşun, Arsenik işleri, cam fabrikaları, çimento fabrikaları, termik santralleri, alüminyum fabrikaları, döküm fabrikaları ile itfaiye ve yangın söndürme işlerinde çalışanlara yılda 60 gün fiili hizmet zammı verilecek.
Fiili hizmet zamlarına göre 60 gün ekleneceklerde 1 puan, 90 gün ekleneceklerde 1,5 puan, 180 gün ekleneceklerde 3 puan işveren hissesi primlerine ilave edilecek.
Fiili hizmet zammından yararlanmak için bu işleri 10 yıl (3600 gün) yapmış olmak gerekiyor. Yeraltında çalışanlarda ise bu süre 5 yıl (1800 gün) olacak. Bu kişiler 3 yıl erken emekli olabilecekler. Yeraltında çalışanlarda 3 yıl sınırlaması yok.
İdari Para Cezaları;
İdari para cezaları ile ilgili bazı değişiklikler yapıldı. İşe Giriş Bildirgeleri Asgari Ücretin 1 katı, Kurum ve Mahkeme tespiti ile geriye dönük düzenletiliyorsa asgari ücretin 2 katı olarak uygulanacak.
Her türlü bildirim kendiliğinden verilirse cezalar 2/3 olarak uygulanacak. Bir de ihtilaf yaratılmadan 15 gün içersinde ödeme yapılırsa ilave %25 indirim yapılacak.
Sigortasız işçi çalıştırıldığı tespit edilirse işçi başına asgari ücretin 2 katı, 1 yıl içinde 2.defa aynı tespit yapılırsa asgari ücretin 5 katı ceza kesilecek.
15 gün içinde defter ibraz edilemez ise veya tasdiksiz deftere kayıt yapılması halinde bilânço usulüne göre defter tutanlara Asgari Ücretin 12 katı, 2. sınıf tüccarlara Asgari Ücretin 6 katı tutarında ceza ödenecek.
Teftişler esnasında müfettişlere yardımcı olmayan ve zorluk çıkaranlara asgari ücretin 5 katı, darp ve tehdit varsa asgari ücretin 10 katı İdari Para Cezası tahakkuk ettirilecek.
Diğer Hususlar;
Ücretlerin ve diğer ödemelerin makbuz mukabilinde veya banka aracılığı ile yapılması hâlinde ücret tediye bordrosunda imza şartı aranmaz. Ancak iş kanuna göre yapılan hesaplamanın işçiye gösterilmesi gerekiyor. Bunun içinde 1 kopyası işçiye verilmek zorunda.
Ücretleri bankadan ödeme zorunluluğu 08.05.2008 tarihinde kanunlaştı. Ancak konu ile ilgili yönetmelik çıkmadığı için zorunluluk henüz başlamadı.
Denetim ve Kontrollerde işverenler bilgisayarda tuttukları bilgileri de istenmesi halinde manyetik ortamda vermek zorunda olacaklar.
Yasal süresi içinde ödenmeyen primler için 1 yıl içinde icra yoluna başvurmayan personele kovuşturma yapılacak.
Eskiden olduğu gibi ilk tescil tarihinden sonra yapılacak yaş tashihi kurumca dikkate alınmayacak.
Çiftçiler, Tarımsal faaliyette bulunanlar Asgari ücretin yarısı üzerinden prim ödeyerek (102 YTL) sigortalı olabilecekler. 15 gün üzerinden ödenebilen primler her yıl 1 gün artırılarak 15 yıl sonra 30 güne çıkarılacak.
Birden fazla işyerinde prim ödenen işçiler için gün sayısı 30 olarak dikkate alınmaya devam edilecek. Toplam ödenen tutar PEK’ in üst sınırını aşarsa aşan kısmın sigortalı için ödenen tutarı işçinin talebi halinde 1 ay içinde işçiye iade edilecek.
Genel Sağlık Sigortası;
Hemen hemen bütün TC vatandaşları Genel Sağlık Sigortalı (GSS li) sayılacaklar. 1 yıl ve daha fazla süre ile ülkemizde yaşayan yabancı ülke vatandaşları da GSS li olacak.
4a-4b-4c’liler ve isteğe bağlı sigortalılar direk GSS li olacak.
Aile içindeki kişi başı geliri Asgari ücretin 1/3 ünden (212 YTL) az olanların GSS Primleri devlet tarafından karşılanacak. Ayrıca, Vatansız ve sığınmacılar, 65 yaş veya özürlü aylığı alanlar, şeref, vatani hizmet aylığı ve gazi aylığı alanlar, Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından bakılan çocuklar, köy korucuları, 18 yaşından küçük olanlar ile dünya olimpiyat şampiyonlarının da GSS Primleri de devlet tarafından karşılanacak.
4447 sayılı kanuna göre işsizlik sigortalısı alanların GSS primleri Türkiye İş Kurumu tarafından ödenecek.
Aile içi toplam gelirin kişi başına düşen payı asgari ücretin 1/3 ü ile Asgari ücret arasında gelir elde edenlerin ödeyecekleri primler PEK alt sınırı x %12’nin 1/3 ü kadar olacak. (25,55 YTL). Asgari ücret ile asgari ücretin 2 katı arasında geliri olanlar PEK alt sınırı x %12 (76,64 YTL), asgari ücretin 2 katından fazla olduğu tespit edilen kişiler için PEK alt sınırı x 2 x %12 (153,28 YTL) prim ödemeleri gerekecek.
Zorunlu sigortalıkları bitenler Aile içi kişi başına düşen gelir Asgari ücretin 3 de 1 in den az değilse 10 gün içinde GSS li sayılacaklar. 1 ay içinde kuruma bildirim vermeyenler hakkında İPC uygulanacak.
Genel Sağlık Sigortasından, Sigortalı ve Emeklilerin, İsteğe bağlı Sigortalı olmayan ve emekli olmayan, Eşi, 20 yaşını doldurmamış ve orta öğretime devam eden çocukları, 25 yaşını doldurmamış yüksek öğrenimini tamamlamamış evli olmayan çocukları ve %60 özürlü olan çocukları yararlanır. Ayrıca geliri asgari ücretin netinden az olan Ana ve Babası da çocuklarının GSS’ sinden yararlanabilir.
Yeşil kart uygulamasına ise 2 yıl daha devam edilecek. Sonra bu kişilerde Genel Sağlık Sigortası kapsamında devlet tarafından sigortalanacak.
Sonuç;
Kurumu kurtarmak adına, ortalama insan ömrünün 66 yıl olduğu ülkemizde emeklilik yaşının kademeli olarak da olsa 65 yaşa çıkarılması çok vahim bir olaydır. Genel Sağlık Sigortası hakkında ise yazıma başlarken de söylediğim gibi düşüncede güzel ama uygulamada çok sıkıntı yaratacak bir konu olacağını düşünüyorum.
Yeni Sosyal Güvenlik ve Sağlık Sigortası dönemimiz hayırlı olsun derken, bundan sonra çıkacak kanunların uzun yıllar değişmemesini ve herkes tarafından kolay anlaşılır, kabul edilir ve kolay uygulanabilir olmasını diliyorum.
Kaynak;
—5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
—28 Ağustos 2008 tarihli Resmi Gazetede Yayınlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği
ve Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Yönetmeliği
—27–28–29 Eylül 2008 tarihlerinde Resmi Gazetede 5510 sayılı kanun ile ilgili olarak
Yayınlanan 16 Tebliğ, 7 Yönetmelik ve 1 Bakanlar Kurulu Kararı
